جزوه حقوق فناوری های نوین دانشکده حقوق استاد:دکتر مصطفی پیرعلی

بسم الله الرحمن الرحیم

جزوه حقوق فناوری های نوین

دانشکده حقوق

استاد:دکتر مصطفی پیرعلی

مقدمه:

با توسعه وپیشرفت تکنولوژی و فناوری های نوین و نقش پر رنگ آن در جوامع امروزی ، این حوزه به صورت یک موضوع جدید و پر چالش تبدیل شده است . امروزه نمی توان تاثیر استفاده از فناوری های نوین از جمله اینترنت و وسایل الکترونیکی از جمله رایانه ها و تلفن همراه را بر زندگی افراد نادیده گرفت . حضور افراد در فضای مجازی ، ایجاد کسب و کار در این فضا ، شکل گیری روابط اجتماعی در آن و همچنین انجام معاملات تجاری از طریق آن باعث شده است این فضا به عنوان یک محیط مجازی درآید که متاسفانه  برخی از افراد نیز  از آن سود جویی می کنند . از این رو شناخت حقوق فناوری های نوین برای استفاده هر چه بهتر از این فناوری ها  به عنوان یک شاخه جدید از حقوق می تواند ما را در استفاده از این فناوری ها در زندگی پیچیده امروزی راهنمایی و مساعدت نماید.عبارت حقوق فناوری های نوین، در ادبیات حقوقی ایران و جهان، واژه نسبتا تازه ای است. حقوق فناوری های نوین، می تواند تعاریف و معانی متعددی داشته باشد. در واقع معنای اراده شده از حقوق فناوری های نوین بسته به مکان و نحوه کاربرد آن، متفاوت است. در بعضی از موارد، عبارت حقوق فناوری های نوین، به معنای حقوق کامپیوتر به کار می رود. در این مفهوم، کلیه مسائل مرتبط با کامپیوتر که به حقوق افراد، ارتباط دارد مورد نظر است. حقوق فناوری های نوین گاهی به معنای حقوق ارتباطات، به کار گرفته می شود. در این عبارت مسائل حقوقی پیرامون ارتباطات افراد از طریق ابزار فناوری های نوین، بررسی می شود. در نهایت، حقوق فناوری های نوین، گاهی به مفهوم حقوق مالکیت معنوی است. یعنی حمایت از حق اختراع و امثال آن.زیست فناوری و استفاده از ان نیز به عنوان یکی دیگر از فناوری های نوین نیز دارای قواعد و حقوق مخصوص به خود است که آن نیز در شررایط خودش باید مورد بررسی قرار گیرد.

مسائل مهم حقوق فناوری های نوین: حقوق فناوری های نوین در معنای عام آن، مسائل گوناگونی رو پوشش می دهد. در حقیقیت، حقوق فناوری های نوین به دنبال آن است تا مانند سایر جنبه های حقوق، زوایای قانونی مربوط به فناوری های نوین را با تعیین حدود مشخص شده در قوانین، بررسی کرده و از این طریق حقوق افراد را مورد حمایت قرار دهد. در این راستا، حقوق فناوری های نوین، به طور مشخص به موضوعاتی مانند:- حقوق هوافضا-حقوق نانوفناوری های نوین- حقوق ارتباطات از راه دور-حقوق سایبر-حقوق انتقال فناوری-حقوق مالکیت معنوی در فناوری های نوین-حقوق ارتباطات از راه دور و مانند اینها می پردازد که هر کدام از آنها موضوع بحث جداگانه ای را می طلبد.

قوانین ایران در خصوص حقوق فناوری های نوین: با توجه به رشد فناوری های نوین، در سراسر جهان، قوانینی در خصوص جنبه های مختلف فناوری های نوین، نگاشته و تصویب شد. در حال حاضر ایران، نظام حقوقی ایران نیز در خصوص فناوری های نوین قوانینی دارد، من جمله قانون تجارت الکترونیک و قانون مجازات جرایم رایانه ای. هم چنین در خصوص مالکیت معنوی، قوانینی در جهت حمایت از آن به تصویب رسیده است. با این مفهوم، حقوق فناوری های نوین در ایران شناخته شده و مورد حمایت است با این حال، قوانین موجود در زمینه حقوق فناوری های نوین، هنوز کافی به نظر نمی رسند.

جنبه نوین حقوق فناوری های نوین: یکی از جنبه های نوین حقوق فناوری های نوین که در جهان تازگی دارد و در ایران، به دلیل ضعف فناوری و عدم موضوعیت، هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است، هوش مصنوعی است. مسئولیت ناشی از استفاده از هوش مصنوعی در هر دو حالت آن، یعنی هدایت شده توسط انسان و هوش مصنوعی خودمختار، موضوعی است که به دلیل برخی مسائل مانند تصادف ماشینهای خودران گوگل و تسلا، مورد بحث قرار گرفته است. مسئولیت مدنی ناشی از استفاده از به کارگیری فناوری های نوین های پیشرفته، به زودی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

بنابراینحقوق فناوری های نوین، به عنوان بخش نسبتا تازه ای از حقوق، می تواند شامل موضوعات متنوعی باشد. موضوعات اساسی که فعالان عرصه فناوری های نوین از منظر حقوقی در ایران درگیر آن هستند، بیشتر شامل مسائل مرتبط با حقوق ماکیت معنوی، جرائم رایانه ای و فضای مجازی و جرایم مرتبط با بهره گیری از فناوری های نوین است. لذا ما در این جزوه و در حد یک درس یک واحدی با عنوان حقوق فناوری های نوین»فقط به مساله حقوق جرائم رایانه ای به عنوان بخشی از حقوق فناوری های نوین خواهیم پرداخت.

تعاریف و مفاهیم

فناوری:فناوری تعریف بسیار گسترده ای دارد که برخی از این تعاریف در ذیل آورده شده است 
فناوری روش به کار بردن امکانات، دستگاه ها و ابزار هاست به طوریکه در حوزه تخصصی خود استقاده آسان تر و مفید تری را برای انسان فراهم آورد.

فناوری و یا همان تکنولوژی دانش استفاده از مواد اولیه و خام است
 فناوری توانایی و مهارت انجام کار در همه ی زمینه هاست
 فناوری یعنی مطالعه منظم و هدفدار و استفاده کاربردی از نتایج به دست آمده برای علومی نظیر صنایع و

.
در تمامی اعصار از ابتدای خلقت انسان، نیروی گرایش به اختراع همواره همراه آدمی بوده است. میل به زندگی راحت تر و انجام سریع تر امور، انسان را وادار به تولید تکنولوژی های جدید و اختراعات نوین نموده و این گرایش هیچ گاه در وجود انسان از حرکت باز نخواهد ایستاد. به همین منظور امروزه شاهد پژوهشگاه های بسیاری در سرتاسر جهان هستیم که در آن دانشمندان در حوزه های مختلف مشغول بررسی و یافتن فناوری های نوین هستند.
شیوه زندگی امروز ما چنان با فناوری ها ی نوین مختلف در آمیخته که لحظه ای نبود آنها را نمیتوان متصور شد. دایره این فناوری ها آنقدر گسترده و رو به رشد است که ما قطعا از تمامی آنها اطلاعات کافی نداریم
ارتباط پایه و اساس تشکیل تمدن ها و فرهنگ ها است. در زمان های دور انسان ها از طریق برقراری ارتباط با یکدیگر به تبادل افکار و اندیشه های خود اقدام کرده و بدین ترتیب پایه های فرهنگ و تمدن جوامع بشری را ایجاد کردند. در تداوم این روند انسان ها برای برقراری ارتباط با یکدیگر به راه های گوناگونی متوسل شدند و وسایل ارتباطی گوناگون را ابداع کردند. با پیشرفت جوامع و تمدن ها، راه های برقراری ارتباط بین انسان ها و ابزارهای ارتباطی نیز تحولات بسیاری یافت. اختراع زبان، خط، چاپ، تلگراف، تلفن و وسایل ارتباط جمعی همانند مطبوعات، سینما، رادیو و تلویزیون سیر تحول راه ها و ابزارهای برقراری ارتباط بین انسان ها را نشان می دهد. راه ها و امکانات برقراری ارتباط بین انسان ها در هر مرحله نسبت به مرحله ماقبل خود تکامل یافته تر شده است. اما امکانات ارتباطی عصر حاضر قابل قیاس با هیچکدام از ابزارهای ارتباطی گذشته نیست. در این گفتار نگاهی به ویژگی ها و خصوصیات فناوری های نوین می اندازیم:

  -ویژگی های فناوری های نوین
ابزارهای نوین  فناوری های نوین ؛ترکیبی از چندین تکنولوژی شامل وسایل ارتباط جمعی، انفورماتیک و ارتباطات دور است. این مثلث فناوری، انسان ها را در ضبط، ذخیره سازی، پردازش، بازیابی، انتقال و دریافت اطلاعات در هر زمان و مکانی یاری می نماید. فناوری های نوین تکمیل کننده امکاناتی است که وسایل سنتی گذشته ارائه کرده اند.این فناوری ها ویژگی های منحصر به فردی دارند که آنان را از وسایل قدیمی متمایز می سازد. نگاهی می اندازیم به ویژگی ها و خصوصیات فناوری های نوین در عصر حاضر.
 تعاملی بودن: یکی از نقایص ابزارها در گذشته، وجود یک رابطه یک سویه و از بالا به پائین بود. به این معنی که اطلاعات در یک جریان یک طرفه ، از بالا به پائین و بدون بازگشت به سوی مخاطبان سرازیر می شد. در این حالت مخاطبان امکان اظهارنظر درخصوص اطلاعات ارائه شده را نداشتند. در عصر گذشته ارتباطات در حد بسیار اندک و ناچیز وجود داشت. اما امروزه به مدد فناوری های نوین، امکان برقراری همزمان ارتباط بین فرستنده اطلاعات و مخاطب فراهم گشته است. در این حالت مخاطبان می توانند بلافاصله پس از دریافت پیام، نظرات خود را به فرستنده پیام منعکس نمایند. تعامل بین فرستنده و مخاطب منجر به فعال شدن مخاطب در جریان ارتباط می شود. در سیستم های ارتباطی نوین، مخاطب از وضعیت انفعالی و کنش پذیری خارج شده و به طور فعال در فرآیند ارتباط مشارکت می نماید
 ناهمزمانی: امروزه فناوری های نوین همیشه و در هر لحظه از شبانه روز در اختیار مخاطبان است. برخلاف ابزارهای سنتی گذشته که در یک محدوده زمانی خاص امکان برقراری ارتباط بین فرستنده و گیرنده را فراهم می ساخت، فناوری های نوین ارتباطی با از بین بردن محدودیت های زمانی، دسترسی به اطلاعات و پیام ها را همیشگی و دائمی نموده اند. بدین ترتیب این فناوری ها اختیار و آزادی عمل بیشتری به مخاطبان داده اند تا اینکه در زمان دلخواه و مورد نظر به دریافت اطلاعات مورد نیاز اقدام نمایند.ناهمزمانی در فناوری های ارتباطی جدید، زمان را در اختیار انسان ها قرار داده است. به عنوان مثال افراد در هر زمان که بخواهند می توانند پیام الکترونیکی خود را دریافت نموده و مشاهده نمایند و یا اینکه پیامی را برای سایرین ارسال نمایند. در سیستم های جدید ارتباطی دیگر لازم نیست تا افرادی که در ارتباط با هم هستند، در یک زمان خاص حضور داشته و در جریان ارتباط قرار گیرند. در واقع ناهمزمانی بخشی از انتقال کنترل از منبع گیرنده در سیستم ارتباطی است که در آن شرایط کنترل زمان در دست های گیرنده وجود دارد.
 ظرفیت بالای اطلاع رسانی: امروزه محدودیت هایی که در گذشته درخصوص اطلاع رسانی توسط وسایل ارتباطی وجود داشت از قبیل محدودیت جا در نشریات و محدودیت زمان در رادیو و تلویزیون از بین رفته است. در حال حاضر فناوری های نوین ارتباطی حجم بالایی از اطلاعات را در کمترین فضای ممکن ذخیره و نگهداری می کنند و در هر زمان که نیاز باشد، آن را به مخاطبان ارائه می کنند. حافظه های بسیار بالای رایانه ها امکان نگهداری و پردازش اطلاعات را فراهم می سازند و از طریق بزرگراه های اطلاعاتی» و با استفاده از فناوری های نوینی همچون فیبرنوری» آنها را به مخاطبان انتقال می دهند. حجم اطلاعات ارائه شده در فناوری های نوین ارتباطی تا حدی است که امروزه شاهد اضافه بار اطلاعاتی» هستیم. به این معنا که میزان داده ها و اطلاعات به حدی است که شخص یا سیستم قادر نیست تا از تمامی آنها استفاده کند و یا آن را به جریان بیندازد. یک نمونه از پیشرفت های اخیر در زمینه انتقال اطلاعات، شامل تکنولوژی افزایش پهنای باند امواج (مانند استفاده از الیاف نوری) برای ارسال و دریافت همزمان حجم عظیمی از اطلاعات گوناگون شنیداری، نوشتاری، داده ای و تصاویر است
 فردی شدن: در عصر حاضر شاهد تفرق و پراکندگی مخاطبان انبوه هستیم، به طوری که مخاطبانی که در گذشته جهت کسب اطلاعات در یک جا جمع می شدند، امروزه هر کدام به طور جداگانه اقدام می نمایند. فناوری های نوین ارتباطی اطلاعات را برای تک تک مخاطبان ارسال می نمایند و مخاطبان خود را نه به صورت جمع بلکه به صورت فرد در نظر می گیرند.
 کنترل از سوی مخاطبان: تا مدت ها، امکان برقراری و قطع ارتباط صرفاً دراختیار فرستنده پیام بود، به طوری که هرگاه فرستنده اطلاعات اقدام به برقراری ارتباط می نمود مخاطبان قادر به دریافت اطلاعات بودند. اما امروزه به مدد فناوری های نوین مخاطبان نیز فارغ از محدودیت های زمانی و مکانی به اطلاعات مورد نظر دسترسی دارند.
 تکثر و فراوانی: امروزه ابزارهای ارتباطی به طرزی گسترده در سطح جامعه پراکنده شده و هر کس می تواند اقدام به ارسال و دریافت اطلاعات نماید.
پایگاه های اینترنتی و وبلاگ ها نمونه هایی از این فناوری ها هستند که در دسترس همگان هستند. در حالی که در گذشته ابزارهای ارتباطی و اطلاع رسانی در دست عده ای خاص شامل صاحبان قدرت و نخبگان بود. امروزه همه افراد قادرند به انتشار دیدگاه ها و عقاید خود بپردازند. در واقع تک صدایی در عصر رسانه های سنتی به چند صدایی در عصر اطلاعات» تبدیل شده است.
 نفوذ: فناوری های نوین ارتباطی باعث شده اند تا افراد جامعه تا حد زیادی حریم خصوصی خود را از دست بدهند. حریم و مرزهای ملی و خصوصی کشورها معنی خود را از دست داده اند و اطلاعات با درنوردیدن مرزهای جغرافیایی به گوشه و کنار جهان رسوخ کرده و در خصوصی ترین حریم های افراد وارد می شوند.
 تحرک: در گذشته افراد جهت استفاده از ابزارهای ارتباطی از محدودیت مکانی برخوردار بودند به این معنی که در یک مکان مشخص و ثابت می توانستند از ابزارهای ارتباطی بهره مند شوند. اما امروزه فناوری های نوین ارتباطی این امکان را فراهم ساخته اند تا افراد از هرجا حتی در حال حرکت و رانندگی ارتباط برقرار می کنند. گوشی های موبایل، لپ تاپ ها و رایانه های جیبی اطلاعات را در حالت ها و مکان های گوناگون در اختیار افراد قرار می دهند.

تمرکز زدایی: تمرکز زدایی یکی از پیامدهای فناوری های نوین است که بیش از همه مورد اشاره قرار گرفته است.از جمله خرید از راه دور،انجام امور بانکی از راه دور،کنفرانس از راه دور و.

 جهان گرایی: فناوری های نوین برخلاف وسایل ارتباط سنتی بعدی فراگیر و جهانشمول دارند. انواع مختلف این فناوری ها از قبیل شبکه های ماهواره ای و اینترنت امروزه ابعادی جهانی یافته اند و تمامی کره زمین را دربرگرفته اند. دیدگاه جهانی فناوری های نوین ، باعث شده تا اطلاعات به راحتی و با سرعت زیاد از مرزهای به شدت حفاظت شده عبور کند. امروزه فناوری های ارتباطی، نظامی غول آسا و بسیار پرقدرت از وسایل ارتباطی گوناگون پدید آورده اند که تحت کنترل کشور خاصی نیست و نظارت، تصحیح مسیر و مداخله در فرآیند تگزاری و برنامه ریزی آن کار بسیار دشواری است.
 تبدیل پذیری: خصوصیت دیگرفناوری های نوین ، تبدیل پذیری است. امروزه به راحتی می توان پیام ها را از شکلی به شکل دیگر تبدیل کرد. به عنوان مثال می توان کلام را تبدیل به متن یا تبدیل به تصویر کرد. با استفاده از این خصوصیت، پیام در اشکال گوناگون از قبیل متن، صدا، تصویر و فیلم و یا ترکیبی از آنها تولید می شود.
 اتصال پذیری:یکی دیگر از ویژگی های فناوری های نوین اتصال پذیری آنها است. به این معنی که یک فناوری ارتباطی به سادگی قابل اتصال به سایر فناوری های ارتباطی است. در این حالت قابلیت های فناوری های گوناگون به کمک همدیگر آمده و کار ذخیره، تولید و توزیع اطلاعات را آسان تر می سازد. از نمونه های اتصال پذیری می توان به اتصال دوربین های هندی کم به رایانه و تلویزیون و انتقال تصاویر به آنها اشاره کرد.

 جايگاه حقوق فناوری های نوین

استفاده از  فناوری های نوین مسائل  حقوقي جديدي را با خود به همراه دارد.این حقوق و مقررات از نيمه دوم قرن بيستم تحت تاثيرفناوری های نوين ابتدا در كشورهاي غربي و سپس در كشورهاي ديگر جهان مورد توجه قرار گرفته است. در واقع ضرورت مقررات‌گذاري براي تمام فعاليت‌هاي اجتماعي در جوامع معاصر سبب شده است كه در مورد فناوری های نوین نيز مقررات حقوقي ويژه‌اي تهيه و تدوين شود به همين لحاظ براي شناخت موضوع و قلمرو حقوق فناوری های نوین بايد سه نکته را در نظر داشت:.

حقوق فناوری های نوین از لحاظ موضوع و قلمرو داراي سه شاخه اصلي است:

حقوق فناوری های نوین جمعي : شامل حقوق مطبوعات ،سينما و راديو تلويزيون مي باشد

حقوق فناوری های نوین دور : حقوق پست ، تلگراف و تلفن وتلفن همراه و ماهواره.

حقوق فناوری های  نوین ارتباطی: حقوق ارتباطات الكترونيكي، حقوق انفورماتيك حقوق رایانه ای ، و حقوق اينترنت و فضای مجازی

که ما در این فرصت کوتاه به حقوق و قوانین رایانه ای»  به عنوان یکی ازحقوق فناوری های نوین خواهیم پرداخت که به عنوان یک درس یک واحدی در دانشکده های حقوق مورد تدریس اساتید محترم قرار می گیرد.

تعريف حقوق:

واژه حقوق با توجه به كاربردهاي متعدد آن داراي معاني خاصي مي‌باشد حقوق گاهي در يك معناي وسيع فلسفي مانند اخلاق و عدالت به كار مي‌رود از اين لحاظ حقوق شامل اصول خاصي است كه در روابط افراد حاكم است مانند قواعد مذهبي، قواعد اخلاقي و غيره كه هر كدام ضابطه و قانوني بر آن مستقر مي‌باشد.حقوق همچنین  شامل مجموع قواعد و مقررات حاكم بر روابط اجتماعي است كه از طرف قدرت عمومي وضع و اعمال مي‌گردد و داراي ضمانت اجرا هستند اين قواعد و مقررات حقوق موضوعه ناميده مي‌شود و در هر كشور وضعيت و كيفيت خاص دارد.

طبقه‌بندي حقوق:              

1-حقوق طبيعي و حقوق موضوعه

2-حقوق عمومي و خصوصي

     3-حقوق داخلي يا ملي و حقوق خارجي يا بين‌المللي

حقوق طبيعي

            حقوق طبيعي اصولي است كه به عقيده فلاسفه غربي، بطور طبیعی در ذات انساني سرشته است و جزء لاينفك وجود فرد بشمار مي‌رود به همين علت قانونگذار ناچار است به آن احترام بگذارد و از طريق حقوق موضوعه حفظ و حراست آن را تضمين كند. بسياري از متفكران حقوق طبيعي را براساس نظريات الهي و ماورالطبيعي حقوق مافوق فرمانروايان معرفي مي‌كنند و معتقدند كه اصول حقوق طبيعي بايد بر حقوق موضوعه حاكم باشد و تمام مقرراتي كه از طرف قدرت سياسي براي جامعه وضع مي‌شود از آنها الهام بگيرد. مفاهيمي مانند عدالت، ارزش و مقام عالي انسان، تنظيم اجتماعي و منافع عمومي در اين قبيل نظريات اهميت فراوان دارد

حقوق موضوعه

            مجموعه قواعد و مقرراتي است كه در زمان معين در يك جامعه مشخص و توسط انسانها وضع و اعمال مي‌شود اين قواعد و مقررات شامل رسوم ، عرف‌ها، قوانين، رويه‌هاي قضائي و قراردادهاي عمومي و شخصي و امثال آنها هستند. تمام اين قواعد اامي و اجباري است. هدف مشترك آنها ايجاد نظم و محدود كردند آزادي مطلق فرد در زندگي جمعي است.

حقوق عمومي، حقوق خصوصي

            حقوق موضوعه از قرن‌ها پيش تاكنون به حقوق عمومي و حقوق خصوصي تقسيم مي‌گردد. اين تقسيم‌بندي كه نخستين بار توسط روميان در قرن سوم ميلادي صورت گرفت هنوز با وجودگذشت زمان در اغلب ممالك رعايت مي‌شود. حقوق عمومي شامل قواعد و مقرراتي است كه به تشكيلات قدرت سياسي و منافع عمومي و روابط دولت و افراد حاكم است در صورتي كه حقوق خصوصي عبارت است از قواعد و مقرراتي كه به روابط و منافع خصوصي افراد در برابر يكديگر مربوط مي‌شود.

حقوق داخلي يا ملي و حقوق خارجي يا بين‌المللي

           حقوق عمومي و خارجي عبارت است از قواعد و مقرراتي كه بر روابط متقابل كشورها حكومت مي‌كند و حقوق بين‌المللي عمومي ناميده مي‌شود و در كنار آن چند سالي است كه حقوق بين‌المللي ارتباطات نيز اهميت پيدا كرده است حقوق خصوصي داخلي روابط شخصي افراد در داخل يك كشور را تنظيم مي‌كند و شاخه‌هاي مهم آن حقوق مدني و حقوق تجارت است. حقوق ارتباطات هم در بعضي از جنبه‌هاي جزء حقوق خصوصي داخلي است.

بخش اول:جرائم رایانه ای در حقوق فناوری های نوین

مقدمه

پيشرفت‌هاي حاصل در عرصه‌هاي مختلف علوم و فناوری اگرچه موجب ارتقاي سطح زندگي و آسايش بشر است و ظهور رايانه و فناوری اطلاعاتي، زمينه‌هاي جديدي را براي تحقيقات جنايي و مجريان قانون فراهم ساخته؛ اما همين پيشرفت‌هاي سودمند مطمح‌نظر مجرمان قرار گرفته و آنان نيز از رهگذر فناوری مدرن و علوم نوين،
بهره خود را  می‌‌جويند.

امروزه در عصر رايانه و اینترنت، پيشرفت‌هاي تكنيكي موجب پيدايش اشكال متنوع و جديد مجرميت شده است و سوء‌استفاده از فناوری مدرن اطلاعاتي در سرتا‌سر جهان اشاعه يافته است. در مقابل، فناوری رايانه و اطلاعات موجب پيدايش و تكوين رشته‌ها و دكترين‌هايي همچون حقوق رايانه، حقوق اطلاعات و حقوق اطلاعاتي كيفري شده است كه چند سالي بيشتر از عمرشان نمي‌گذرد و براي اينكه از بنياد مستحكمي برخوردار گردند بايد راه طولاني را طي كنند.

سيستم‌هاي رايانه‌اي فرصت‌هاي تازه و بسيار پيشرفته‌ای براي قانون‌شكني در اختيار مجرمان مي‌گذارد و توان بالقوة ارتكاب گونه‌هاي مرسوم جرايم را به شيوه‌هاي غير‌مرسوم به‌وجود مي‌آورد و علاوه بر تحميل پيامدهاي اقتصادي، زندگي انسان‌ها را نيز به مخاطره مي‌افكند. توسعۀ فراملي شبكه‌هاي بزرگ رايانه‌اي و توانايي دستيابي به بسياري از سيستم‌ها از طريق خطوط تلفن معمولي باعث افزايش ميزان آسيب‌پذيري اين سيستم‌ها و ايجاد فرصت براي سوء‌استفاده يا فعاليت‌هاي مجرمانه مي‌شود و عواقب این جرايم مي‌تواند موجب خسارت‌هاي اقتصادي خطرناك و خسارت‌هاي جديِ امنيتی برای بشر باشد.

حقوق جزا، علمي است كه به بررسي پديدة جرم از نظر حقوقي و قضايي مي‌پردازد و حاوي قواعد و قوانيني است كه از جرم و مجازات و كليۀ مسائلي كه به آنها مربوط مي‌شود صحبت مي‌كند و جرم‌ها و كيفرهايي را كه مناسب آنهاست مشخص ساخته و اجرای اين كيفرها را در كشور تنظيم و تنسيق مي‌نمايد.

تشخيص جرايم و طبقه‌بندي آنها يكي از كمك‌هاي حقوق جزا به جرم‌شناسي است؛ زیرا براي مطالعه جرايم بايد آنها را شناخت و براي آگاه‌شدن از شدت و ضعف اعمال ضد اجتماعي بايد آنها را طبقه‌‌بندي كرد. اولين پديده ناخوشایندی كه با تجمع افراد و شكل‌دادن به يك جامعه، تظاهر پيدا كرد جرم يا بزه بود؛ زيرا گردهم آمدن آنان، سرپيچي و برخوردهاي گوناگون را به‌وجود آورد كه به نفع افراد و اجتماع نبود؛ جوامع برای ادامه حیات ناچار به گسترش قوانین و مقرراتی در جهت محدودکردن آزادی افراد به نفع اجتماع گردیدند.

با توجه به تحول همه‌جانبة جوامع، به‌خصوص از قرن هيجدهم به بعد، جرايم نيز حالت گسترده‌تري يافتند و با پديد‌آمدن هر اختراع جديد بعضي از افراد ناهمگون و نامتناسب با نظام اجتماعي انسان‌ها به استفادۀ نامطلوب از آن پديده و درست در جهت عكس حالت سودمندي آن می‌پردازند؛ به‌عنوان مثال مي‌توان از ديناميت كه نوبل آن را براي كمك به معدنچيان در حفاري‌ها اختراع نمود نام برد كه اكنون در جهت كشتار جمعي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. رايانه نيز از اين قاعده مستثني نيست، مجرمان از اين پديده به‌عنوان وسيله‌اي برای تسهيل ارتكاب جرم استفاده مي‌نمايند؛ لذا علماي حقوق جزا بايد با هماهنگي علما و متخصصان رايانه تمهيداتي اساسي درخصوص راه‌هاي بازدارنده از جرم صورت ‌دهند.

1- شناسايي رايانه و اینترنت

1-1- شناسایی رایانه

انسان يك موجود اجتماعي است و همیشه با استفاده از قدرت تفكر و تعقل كه مزيت او بر حيوانات بوده در راه پيشرفت و تكامل و توسعه و آسان‌تركردن كارها گام برداشته است و هيچگاه به امكانات محدود خود اكتفا نكرده و نمی‌کند. از آثار این تفکر می‌توان به اختراع چرتکه و ماشین حساب اشاره کرد که اين زمينۀ فكري به‌تدريج باعث اختراع رايانه ‌گردید. در سال 33 چار بابيچ طرح ساخت دو ماشين را ارائه داد، يكي براي حل معادلات چند جمله‌اي و ديگري يك دستگاه محاسباتي همه‌منظوره؛ ولي هيچ‌يك از دستگاه‌هاي مذكور به مرحلۀ توليد نرسيد؛ زيرا فناوری دوران بابيچ هنوز به آن مرحله از پيشرفت نرسيده بود كه به طرح‌هاي مدرن او جامۀ عمل بپوشاند.

در سال 1937 هوارد آيكن پروفسور دانشگاه‌ هاروارد ماشين خودكار مارك 1» را ارائه داد كه در سال 1944 تكميل شد؛ اما نخستين محاسبه‌گر الكترونيكي در سال‌هاي
1946-1939 ساخته شد. اين ماشين انياك»[1] نام گرفت. وزن اين رايانه 30 تن بود و 135 متر مكعب فضا اشغال مي‌کرد. با اين همه اين دستگاه تنها قادر بود 300 عمل ضرب را در يك ثانيه انجام دهد. رایانه‌های نسل نخست از دهة 1940 وارد بازار شدند و شمار این نوع رایانه اندک، حجم آن بسیار، قیمت آن گران و شمار افرادی که چگونگی کار با آن را می‌دانستند اندک و دارای امنیت بودند. در سال 1952 ساخت رايانه‌اي
به نام ادواك»[2]به پايان رسيد كه در آن از پايه 2 به جاي پايه 10 استفاده شده بود. همزمان با تكميل ادواك» نخستين شركت‌هاي رايانه‌اي تجاري پا به عرصة وجود نهادند و نخستين رايانة تجاري، يونيواك»[3] ناميده شد.

رایانه‌های نسل دوم که در آنها به جای لامپ خلأ از ترانزیستور استفاده می‌شد از دهة 1950 وارد بازار شدند. این نسل از رایانه‌ها از نسل نخست کوچک‌تر، ارزان‌تر و سریع‌تر بودند. نسل سوم رایانه‌ها که به جای ترانزیستور از مدار مجتمع (IC) در ساخت آن استفاده شده بود از اوایل دهۀ 1960 میلادی وارد بازار شد. این رایانه‌ها دارای حجم و قیمت کمتر و قدرت پردازش و ذخیره بیشتری نسبت به نسل‌های پیش بودند.

دهة 50 و 60 ميلادي دورة رواج رايانه و ارائة ماشين‌هاي جديد توسط شركت‌هاي مختلف نظير IBM بود. اوايل دهة 60 به خاطر تقاضاي بسيار براي رايانه، سازندگان تجهيزات اداري نظير IBM وNCP و Burroughs شروع به ساخت انواع رايانه نمودند، پيشرفت‌ها و اكتشافات در اين زمينه به حدي بود كه در اوايل دهة 70 شركت‌هاي مختلف، رايانه‌هايي كم‌حجم‌تر، ارزان‌تر و با سرعتي چند برابر نسبت به رايانه‌هاي گذشته ساختند. رایانه‌های شخصی (PC) که نسل چهارم رایانه‌ها به‌شمار می‌روند از اوایل دهة 1970 میلادی وارد بازار شدند. از خصیصه‌های ویژۀ این نسل، به‌کارگیری مدارهای مجتمع الکترونیکی در تراکم بسیار کم بود که موجب کاهش فوق‌العادة حجم و افزایش قدرت و پردازش آنها شد. رایانه‌های شخصی اولیه، فاقد برنامه بودند. رایانه‌های نسل پنجم از نظر حجم، تفاوتی با رایانه‌های نسل چهارم ندارند. از ویژگی‌های این نسل هوشمند‌بودن آنهاست. این رایانه‌ها به هوش مصنوعی مجهز می‌باشند، یعنی رایانه می‌تواند فکر کند، میزان و گسترۀ فکر رایانه به برنامه‌ای بستگی دارد که به آن داده‌اند. نسل ششم، رایانه‌هایی خواهد بود که مدارهای داخلی‌شان کپی‌برداری از مغز انسان است به‌گونه‌ای که بتوان رایانه را به انجام کارهایی مانند آن وادار کرد. اين روند همچنان ادامه دارد و هر روز شاهد ساخت انواع جديدي از رايانه‌ها با توانايي‌ها و قابليت‌هاي خيلي فراوان در بازار هستيم. در رایانه‌های نسل آینده، از فناوری نانو استفاده خواهد شد و نانو رایانه‌ها و نانو روبات‌ها در بسیاری از علوم، انقلابی جدید ایجاد خواهند کرد.

تعريف رايانه

رايانه يك دستگاه الكترونيكي قابل برنامه‌ريزي است كه قادر است اطلاعات را ذخيره، بازسازي و تجزيه و تحليل كند.[4] رايانه يك دستگاه الكترومغناطيسي،‌ نوري، الكتروشيميايي، متشكل از ساير تجزيه و تحليل‌گر‌هاي اطلاعاتي با سرعت بالاست كه عمليات منطقي، رياضي و ذخيره‌سازي اطلاعات را انجام داده و هرگونه تجهيزات ديگر ذخيره‌سازي اطلاعات و ارتباطي كه مستقيماً‌ به آن وابسته‌اند يا در رابطه با آن كار مي‌كنند را دربر‌ مي‌گيرد. اين عنوان شامل ماشين تحريرهاي اتوماتيك يا حروفچيني، ماشين‌حساب‌های ‌دستي يا دستگاه‌هاي مشابه آن نمي‌شود.[5]

رايانه مجموعه‌اي از سخت‌افزارها و نرم‌افزارها مي‌باشد.

الف) سخت‌افزار[6]

به مجموعه‌ عناصر و مدارهاي الکتريکي و الکترونيکي و اجزاي مکانيکي و مغناطيسي رايانه، سخت‌افزار گفته مي‌شو‌د‌. به‌عبارتي ديگر کليۀ اجزاي فيزيکي و قابل لمس رايانه نظير مدارهاي مجتمع (آي سي‌ها) ترانزيستورها و ساير قطعات الکترونيکي‌، سيم‌ها‌، صفحه کليد و ساير وسايل جانبي سخت‌افزار ناميده مي‌‌‌شود‌.

ب) نرم‌افزار[7]

به کليۀ برنامه‌هاي رايانه‌اي، نرم‌افزار گفته مي‌شود. يک برنامه، مجموعه‌اي از فرامين (دستورالعمل‌ها) است که به‌منظور انجام وظيفه‌اي خاص به‌طور منظم در پي يکديگر آمده‌اند‌. برخي از اين برنامه‌ها مسئول کنترل و ادامه کار رايانه هستند و سيستم‌عامل ناميده مي‌شوند‌، برخي ديگر مسئول ترجمۀ دستورالعمل‌هاي زبان‌هاي مختلف برنامه‌نويسي به زبان
قابل فهم رايانه هستند و مترجم نام دارند‌.

گروهي از برنامه‌ها، کمکي هستند که براي افزايش قابليت و سهولت هر چه بيشتر کار با رايانه طراحي شده‌اند و برنامه‌هاي سودمند ناميده مي‌شوند‌. برنامه‌هاي کاربردي هم، گروه ديگري از برنامه‌ها هستند که هر کدام براي انجام وظيفه‌اي خاص طراحي شده و به کمک يک زبان برنامه‌نويسي نوشته شده‌اند‌.

1- 2- شناسایی اینترنت

الف) تعریف اینترنت

تعدادي رايانه که با رعايت قراردادهاي مشترک بتوانند روي خطوط مواصلاتي تبادل اطلاعات نمايند، تشکيل يک شبکه رايانه‌اي را مي‌دهند‌. گاهي شبکة رايانه‌اي مي‌تواند رايانه‌هاي موجود در يک دانشکده يا مرکز پژوهشي را دربر گيرد، به چنين شبکه‌اي که فاصلۀ بين رايانه‌هاي مختلف در آن از چند صدمتر نمي‌کند، اصطلاحاً شبکة محلي[8] يا به اختصار LAN مي‌گوييم و زماني که رايانه‌هاي شبکه در شهرها‌، کشورها يا حتي قاره‌هاي مختلف پراکنده‌اند، اصطلاحاً شبکة گسترده يا WAN[9] گفته مي‌‌شود‌. هر شبکة گسترده معمولاً نام خاصی دارد که آن را از ساير شبکه‌ها متمايز مي‌سازد‌؛ مثلاً بيت‌نت (BITNET) اينترنت (INTERNET)[10] يا ارن (EARN)‌.تفاوت شبکه‌هاي گستردة گوناگون اغلب در قراردادهاي تبادل اطلاعات‌، شيوه‌هاي نشان‌دهي‌، فناوری مواصلاتي‌، تسهيلات عرضه‌شده و نحوۀ ادارۀ آنهاست‌.

ب) تاریخچه اینترنت

شبکه‌های رایانه‌ای پس از ساخت رایانه‌های نسل چهارم که قابلیت ارتباط با رایانه‌های دیگر را داشتند به‌وجود آمدند. استفاده از فناوری شبکه‌های رایانه‌ای و ارتباط میان شبکه‌ها (اینترنت)، موجب انقلاب بزرگی در فناوری اطلاعات و ارتباطات شد.

سابقۀ راه‌اندازي شبکۀ اينترنت به شبکۀ ديگري به‌نام آرپانت (‌Arpanet)
باز مي‌گردد. آرپانت يک شبکۀ آزمايشي بود که به‌عنوان پروژه‌اي از طرف اتحادية پروژه‌هاي تحقيقاتي پيشرفته وابسته به وزارت دفاع آمريکا در سال 1972 ميلادي آغاز به کار کرد‌. اين شبکه طي دهة 70 از شکل يک پروژۀ آزمايشي به يک پروژۀ فراگير تبدیل شد و ضمن به‌کارگيري ارتباطات ماهواره‌اي رفته‌رفته به‌شکل يک شبکۀ گسترده درآمد و شبکه‌های بي‌شماري به فکر اتصال به آرپانت افتادند تا بتوانند از امکانات و اطلاعات و احياناً قدرت و توانایي آن استفاده کنند‌. به اين طريق، اجتماعي از شبکه‌هاي مختلف با اصول کاري متفاوت به‌وجود آمد که اين اجتماع اينترنت خوانده شد‌.

ويژگي‌هاي خاص اينترنت عبارتند از:

1- گستردگي طيف اطلاعات موجود؛

2- تنوع خدمات موجود؛

3- بهره‌گيري از تصوير و صدا و متن به‌طور همزمان؛

4- نداشتن انحصار؛

5- روزآمد‌بودن اطلاعات (up to date).

پ) خدمات موجود در اينترنت

1- اتصال از راه دور Telnet: اين امکان کمکي‌؛ دستيابي ماهواره‌اي به رايانه‌هايي که از لحاظ مکاني دور از يکديگر هستند را عملي مي‌سازد‌.

2- پروتکل انتقال‌دهنده پرونده‌:

بررسی حقوقی آپارتمان نشینی طبق «قانون تملک آپارتمان ها»؛ دکترمصطفی پیرعلی حقوقدان و استاد دانشگاه

جرائم سیاسی در فقه اسلامی و حقوق موضوعه-دکتر مصطفی پیرعلی-حقوقدان و عضو هیئت علمی دانشگاه

مولا امیرالمومنین علی .ع.می فرمایند: